Tìm hiểu chi tiết về chương trình OCOP tại Việt Nam: từ khái niệm, tiêu chí xếp hạng, quy trình công nhận, đến lợi ích thực tiễn cho người sản xuất, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
1. Giới thiệu chung về OCOP
Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) (tiếng Anh: One Commune One Product) là một chương trình quốc gia tại Việt Nam nhằm thúc đẩy phát triển các sản phẩm đặc trưng của mỗi xã (phường) theo hướng nâng cao giá trị, gia tăng chuỗi giá trị, phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới.
Chương trình được chính thức phê duyệt tại Việt Nam với Quyết định 490/QĐ‑TTg ngày 07/5/2018. Mục tiêu là khai thác tiềm năng địa phương, phát huy lợi thế vùng miền, ứng dụng khoa học công nghệ, nâng cao chất lượng và thương hiệu sản phẩm, đồng thời góp phần tăng thu nhập, tạo việc làm cho khu vực nông thôn.
Tính đến cuối năm 2024, số liệu cho thấy cả nước có hơn 15.590 sản phẩm được công nhận đạt từ 3 sao trở lên trong OCOP.
2. Mô tả chi tiết
OCOP không phải đơn thuần là một “chứng nhận” giống VietGAP hay GlobalGAP mà là một chương trình phát triển sản phẩm đặc trưng, trong đó sản phẩm được đánh giá, phân hạng theo sao (3 sao, 4 sao, 5 sao) và được hỗ trợ từ khâu sản xuất – chế biến – thương mại.
Sản phẩm OCOP có thể là nông sản tươi, chế biến, đồ uống, thảo dược, thủ công mỹ nghệ, dịch vụ… nhưng nổi bật nhất vẫn là sản phẩm nông nghiệp và chế biến.
Chương trình đặt trọng tâm vào các yếu tố sau: phát triển nội lực địa phương (nguồn nguyên liệu, lao động địa phương, văn hóa, truyền thống), nâng cao chuỗi giá trị (sản xuất – chế biến – thương mại), truy xuất nguồn gốc, nâng tầm thương hiệu.
3. Tiêu chí & hệ thống phân hạng sản phẩm OCOP
Sản phẩm OCOP được đánh giá và phân hạng dựa trên tiêu chí cụ thể, giúp tạo chuẩn mực để sản phẩm phát triển và cạnh tranh. Dưới đây là các nhóm tiêu chí chính và cách phân hạng.
3.1 Nhóm tiêu chí đánh giá
- Part A: Chất lượng sản phẩm và sức mạnh cộng đồng (Product & Community Strength) – chiếm 35 điểm. Bao gồm tổ chức sản xuất, liên kết cộng đồng, nguồn nguyên liệu, khả năng phát triển sản phẩm.
- Part B: Khả năng tiếp thị (Marketing Ability) – chiếm 25 điểm. Bao gồm thiết kế bao bì, truyện thương hiệu, kênh phân phối, hoạt động xúc tiến.
- Part C: Chất lượng sản phẩm (Product Quality) – chiếm 40 điểm. Bao gồm tiêu chí cảm quan, dinh dưỡng, độc đáo, tiêu chuẩn chất lượng, khả năng xuất khẩu.
3.2 Hệ thống phân hạng sao
Dựa theo tổng điểm (100 điểm) từ các tiêu chí trên, sản phẩm OCOP được phân hạng sao:
| Hạng | Khoảng điểm |
|---|---|
| 1 sao | < 30 điểm |
| 2 sao | 30–49 điểm |
| 3 sao | 50–69 điểm |
| 4 sao | 70–89 điểm |
| 5 sao | 90–100 điểm |
Ví dụ, phần lớn sản phẩm OCOP khi mới được công nhận đều từ 3 sao đến 4 sao; số sản phẩm đạt 5 sao còn rất ít.
4. Quy trình triển khai và công nhận sản phẩm OCOP
Quy trình triển khai OCOP ở Việt Nam thường trải qua các bước từ đánh giá sản phẩm đến công nhận và hỗ trợ thị trường. Dưới đây là bước đi cụ thể.
- Bước 1 – Khảo sát, lựa chọn sản phẩm đặc trưng: Địa phương có chủ trương mời các chủ thể (hợp tác xã, doanh nghiệp, hộ sản xuất) đề xuất sản phẩm đặc trưng, khả năng phát triển thương mại.
- Bước 2 – Chuẩn bị hồ sơ, hoàn thiện quy trình sản xuất & thương mại: Chủ thể sản xuất hoàn thiện về nguyên liệu, quy trình sản xuất, chất lượng, bao bì, thương hiệu. Nhà nước hỗ trợ đào tạo, xúc tiến thương mại.
- Bước 3 – Đánh giá cấp tỉnh/Trung ương: Hội đồng đánh giá sản phẩm theo tiêu chí đã công bố; xét cấp sao.
- Bước 4 – Công nhận & cấp quyết định: Sản phẩm được cấp quyết định công nhận sản phẩm OCOP tại cấp tỉnh hoặc cấp trung ương, được phép sử dụng nhãn hiệu chứng nhận OCOP Việt Nam.
- Bước 5 – Hỗ trợ thương mại và thị trường: Sau công nhận, sản phẩm được hỗ trợ quảng bá, xúc tiến thương mại, tham gia các hội chợ, điểm giới thiệu sản phẩm, kết nối với kênh phân phối hiện đại.
- Bước 6 – Giám sát và duy trì chất lượng: Các địa phương phối hợp kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm, thu hồi hoặc điều chỉnh nếu sản phẩm không đáp ứng tiêu chuẩn hoặc bị khiếu nại.
5. Yêu cầu đảm bảo nguồn gốc & chất lượng sản phẩm OCOP
Để sản phẩm OCOP thực sự có giá trị và được người tiêu dùng tin tưởng, việc đảm bảo nguồn gốc và chất lượng là rất quan trọng.
- Truy xuất nguồn gốc: Sản phẩm OCOP cần ghi rõ nơi sản xuất, nguyên liệu vùng miền, vùng bản địa, đảm bảo đặc trưng vùng miền và có khả năng truy xuất đến hộ sản xuất hoặc HTX.
- Tiêu chuẩn chất lượng & an toàn thực phẩm: Sản phẩm phải đáp ứng các quy định về an toàn thực phẩm, thành phần, hàm lượng dư lượng (nếu là nông sản), các yêu cầu vệ sinh, bao bì, nhãn mác.
- Email thương hiệu & câu chuyện vùng miền: Một trong tiêu chí marketing là sản phẩm phải có câu chuyện vùng miền, nguồn nguyên liệu đặc trưng, xuất xứ rõ ràng.
- Đóng gói & bảo quản phù hợp: Sau khi được công nhận, sản phẩm OCOP thường được định hướng nâng cấp bao bì, đóng gói, ghi nhãn, bảo quản để phù hợp với kênh phân phối hiện đại (siêu thị, online).
6. Lợi ích khi tham gia chương trình OCOP
6.1 Lợi ích đối với chủ thể sản xuất (HTX, doanh nghiệp, hộ sản xuất)
- Tăng giá trị sản phẩm và thu nhập: sản phẩm được phát triển bài bản hơn, thương hiệu tốt hơn, dễ tiếp cận kênh phân phối mới.
- Hỗ trợ từ Nhà nước: đào tạo kỹ thuật, hỗ trợ xúc tiến thương mại, hỗ trợ tín dụng cho sản phẩm OCOP.
- Nâng cao năng lực quản trị, sản xuất, kinh doanh: sản phẩm OCOP buộc phải cải tiến quy trình, bao bì, truy xuất nguồn gốc – qua đó tăng năng lực cạnh tranh.
6.2 Lợi ích đối với người tiêu dùng
- Tiếp cận sản phẩm đặc trưng vùng miền, có nguồn gốc rõ ràng và chất lượng cao hơn.
- Được lựa chọn sản phẩm có thương hiệu OCOP – dấu hiệu nhận dạng tin cậy.
- Góp phần phát triển kinh tế nông thôn, ủng hộ sản phẩm trong nước, tăng tính bền vững.
6.3 Lợi ích đối với xã hội và địa phương
- Góp phần xây dựng nông thôn mới, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tăng thu nhập và giảm nghèo tại khu vực nông thôn. :contentReference[oaicite:30]{index=30}
- Khuyến khích sản xuất theo chuỗi giá trị, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường và phát huy văn hóa địa phương. :contentReference[oaicite:31]{index=31}
7. Những thách thức & hạn chế trong thực hiện OCOP
Dù đạt được nhiều kết quả, OCOP vẫn gặp phải một số khó khăn:
- Quy mô sản xuất nhiều nơi còn nhỏ, manh mún, chưa đáp ứng được yêu cầu hàng hóa lớn và lâu dài.
- Năng lực chủ thể (HTX, doanh nghiệp nhỏ) còn yếu: quản trị, marketing, liên kết chuỗi còn hạn chế.
- Kiểm soát chất lượng và giám sát sau công nhận chưa đồng đều giữa địa phương.
- Thương hiệu, bao bì, truy xuất nguồn gốc của nhiều sản phẩm còn thô sơ, người tiêu dùng khó phân biệt.
8. Kết luận
Chương trình OCOP là một công cụ chiến lược để nâng tầm nông sản và sản phẩm đặc trưng vùng miền của Việt Nam, giúp nâng cao giá trị, mở rộng kênh phân phối và cải thiện đời sống người dân nông thôn. Với tiêu chí rõ ràng, quy trình công nhận bài bản và hỗ trợ thương mại mạnh mẽ, sản phẩm OCOP đang dần được người tiêu dùng nhận diện và tin tưởng hơn.
Dù vậy, để “chất” hơn về quy mô, chất lượng và thương hiệu, cần tiếp tục khắc phục những thách thức như: mở rộng sản xuất lớn hơn, nâng cao năng lực quản trị chủ thể, kiểm soát chất lượng chặt hơn và quảng bá thương hiệu hiệu quả hơn.
Nếu bạn đang chọn sản phẩm quà biếu, nông sản gia đình hoặc sản phẩm xuất khẩu, hãy ưu tiên sản phẩm có logo OCOP – đó là dấu hiệu sản phẩm đã được đánh giá và có tiềm năng nâng giá trị cao hơn.
